Adımız niyə Bazarbaycandır

Deməli, bizim bu doğma Azərbaycan sözünün mənşəyi haqqında milli tarixçilərimizin bir versiyası var. Deyirlər ki, bu “Xəzərbayqan” sözündən yaranıb. “Xəzər” bilirsiniz nədir,  “bəy”i də həmçinin, qaldı “qan” suffiksi  də  yer  deməkdir. Yəni Xəzər bəyin yeri. Mən bu versiyaya inanardım, amma bu versiyanı dilə gətirənlər heç cür izah edə bilmirlər ki, bu “x” hərfi hara itib, bunun başına nə iş gəlib. Elə bu “x” hərfinin aqibətini düşünürdüm ki, ağlıma başqa bir versiya gəldi. 

Yəni mənim fikrimcə Azərbaycan sözü Xəzərbaycan deyil, Bazarbaycan sözündən əmələ gəlib. Əşşi, bir dayan görək! Bilirəm ki, bu versiyanı məndən qabaq dilə gətirblər. Amma mən onu isbat edəcəm. Məsələ burasındadır ki, mən “B” hərfinin hara itib batmasını elmi şəkildə izah edə bilərəm. Amma bu axırda olacaq, indi isə gəlin Sizə başa salım ki, niyə məhz Bazarbaycan?

"Bazar-bəy-qan"- başqa sözlə Bazar bəyin yeri. Möcüzədir ki, bu sübutlar niyə indiyə kimi tarix kitablarımızda istifadə olunmayıb. Həzərat, bura dünyanın ilk bazarı olub. Onun əsasını qoymuş əfsanəvi Bazar bəy, bazarı kəşf edəndən sonra birincisini burada yaradıb öz adını da qoyub ona. Tədricən hər məmləkətdən bura adamlar gəlib və tarixdə ilık bazar mədəniyyəti formalaşıb, bazarbaycanlıların mədəniyyəti.

Mən Sizə bir dəfə yazmışam ki, məsələn, Xarəzmdə aparılan arxeoloji tədiqatların ən böyük mistikası odur ki, orada pul tapılımır. Amma burada bizdə elə hər yerdən pul çıxır, özü də dünyanın hər yerinə aid pullar. Bu yaxınlarda hətta Ağsudan Hollandiya dukatları da tapdılar. Bir sözlə buranın Bazarbaycan olduğunu arxeoloji qazıntılar da sübut edir. Bizim camaatın məhz bazar camaatı olduğunu, yəni xırda alverə aludəçiliyini həmçinin arxeoloji qazıntılardan tapılan pulların əksəriyyətinin mis pullar olması da sübut edir.

Bax tutaq ki, biz gedirik xaricə. "Xax" dərhal gedir nə bilim muzeyə, teatra və sair gic-gic yerlərə, biz isə gedirik məhz dükana.

Bakı sözü də BA ilə başlayır. Niyə Bazar Bakı olub, mənim izahım belədir: Bura əvvəl deyiblər “Bazarbaycanın paytaxtı”, sonra sözü qısaldıblar olub “bazarın paytaxtı”. Sonra paytaxt sözünü suffikslə əvəz ediblər olub “bazarınkı”, sonra söz uzun olduğundan daha da qısaldıb ediblər prosto “Bakı”. Qədimdə belə ənənələr olub, məsələn amerikalılar Los Angelesə “eley” (əlifbanın baş hərfləri ilə-LA) deyirlər.

Bazar bizimdir. Baxın, cənubda Təbrizdən Tehranadək azərbaycanlılara “bazari” deyirlər. İranın istənilən digər müəssisəsində, məktəbdə, idarədə farsca danışırlar, amma nəinki Təbriz, hətta Tehranda da bazarda ancaq Azərbaycan dilindən istifadə olunur.Deyilənə görə hətta İrəvan bazarında belə danışıq dili Azərbaycan dilidir. Niyə? Ona görə ki, orada indi göyərti satanlar bizim güneyli qardaşlarımızdır. Erməni farsca bilmir, güneyli qardaş da nə ermənicə bilir, nə də rusca. Bu halda nə dilində danışmaq lazım gəılir, əlbəttə məhz azərbaycanca. Can bazar! Bizi xilas edəcək.

Hətta iş o yerə çatmışdı ki, qərb mətbuatı İrandan yaşıl inqilabın iflasının səbəbkarı kimi da məhz bizləri göstərərkən bu qədim adımızdan istifadə edirdilər. Yəni açıq yazmırdılar ki, bu yaşıl inqilab onu azərbaycanlıların dəstəkləməməsi səbəbi ilə baş tutmayıb, sadəcə deyirdilər ki, bazarilər demokratik dəyişiklikləri istəmədilər.

Bizim yalnız güneyli deyil, elə quzeylilərimiz də bazarbaycanlı olduqlarını tarixən sübut ediblər. Məsələn, gedin Rusiyanın, Ukraynanın istənilən bazarına bizimkilərlə tıxlı təpildir. Burada hər şeylə məşğul olublar. Təzə iri bazar bəylərimiz də peyda olub. Bir sözlə bazar bizlikdir. Biz bazarıq və bazar bizik!

Elə özümüzə baxın, dünyanın heç yerində olmayan bazarlar bizdə var. Məsələn, maşın bazarı, kvartira bazarı, qara bazar, kömürçü bazarı, ermənikənd bazarı, mikrorayon bazarı. Ay camaat, bütün yer üzündə quldarlıq ləğv olunub, amma bizdə qul bazarı da var! A kişi, universitet bazarı, qiymət alıb satmaq, bunu biz icad eləmişik!

Bazar bizim folklorda da özünə geniş yer tapıb. Atalar sözlərimiz var, məsələn  “örtülü bazar dostluğu pozar” kimi. Həmçinin populyar dualarımız var: “Allah bazar versin, bazar olsun”. Salamlarımız var: “bazarun xeyir” kimi. Bizdə bir söz var “siftə” dünyanın heç bir dilinə tərcüməsi yoxdur. Hansı dildənki götürmüşük orada da başqa məna verir.

Adamların pulu oldu olmadı həvəslə getdiyi bir yer var o da bazarlıq! Bazar palçığı ilə, çirki ilə, fırıldağı ilə, təmiz tualeti ilə bizim kimlyimizdir. Biz bəzən heç nə almırıq, sadəcə elə qiymət öldürməyə bazara gedirik. Xoşumuz gəlir prosesdən. Bazar bizə o qədər mərhəmdir ki, bizdən kimsə nəyinsə qiymətini soruşanda heç vaxt əsil qiymətini demirik. Ağlımıza gələn qiyməti deyirik, sonra əlavə edirik ki, aşağı yeri var, yəni gəl bazarlıq edək. Ürəyimiz açılır, başlayırıq bazarlığa gülə-gülə, hap- gop, zarafat,  yalançı andın biri bir qəpiyə.... Bir sözlə əsil bazarlıq, bəh-bəh!

Yaşasın Bazarbaycan! Bizdə bir söz var deyirlər "ala, bura sənin üçün bazar deyil”. Biz o qədər tariximizə biganəyik ki, elə bilirik bu neqativ söhbətdir.  Əsla. “Bura bazar deyil”, yəni özünü yığışdır, azadlıq bazarda qaldı. Burada kimliyini gizlətməlisən, burada özünü elə aparmalısan guya kulturni zadsan. Bir sözlə ikiüzlülük, qeyri səmimilik. Halbuki bazarda məhz özün olursan, əsil bazərbaycanlı olursan. Bura bazardır-burada hər şey olar! Elə ki, bazardan çıxdın, özünü yığışdır, özünü elə apar ki, guya bazar adamı deyilsən. Yəni bizim uçün azadlıq ancaq bazarda var!

Yaşasın Bazarbaycan!  Bu “bazar adamı” sözünə mənfi çalar verilməsi də imperializmin azərbaycanlılara qarşı diskriminasiya siyasətinin nəticəsidir. Bir dəfə xaricdə bir rus xanım gördüm, o saat özümü verdim bunun yanına mükəmməl rus dilində dedim ki, "ağez, ti otkuda?" dedi ki, "a vi?" Dedim ala, Azərbaycan!!!! Dedi: “aaa, rinok” Dedim aaz, kimə deyirsen, bir de gördüm bir ejdaha İvan gəlir ki,  "chto sluchilos", dedim, “ona mne rinok skazal”, ya prosto xotel obyasnyit chto, ya ni rinok, ya bazar:)   Dedi ki, “bazaru net:)

Həzərat, söhbət əsnasında dostlardan biri yadımıza saldı ki ölkənin ən yüksək nöqtəsi də "Bazardüzü" adlanır,

Nəhayət indi gələk o məsələyə ki, necə olub Bazarbaycan dönüb olub Azərbaycan . Çox elementar baş verib.  Bazarda birinə həmişəki kimi həm çəkidə, həm qiymətdə, həm də malın keyfiyyətində krupni atıblar (hamımızn başına gəlib) bu da hirsindən qışğırıb ki, ala? bura Bazarbaycan deyil eee, AZARbaycandır. Söz camaatın xoşuna gəlib, elə o vaxtdan adımızı qoymuşuq Azarbaycan.